Sprookjes: Verhalen van 1001 Nacht

Wat de onmiddellijk oorzaken van de ommekeer in het gedrag van de edelen in de 11de eeuw wordt vaak ook aan de kruistochten gerefereerd, en hoewel de invloed van deze confrontatie tussen westerse en oosterse cultuur niet kan worden onderschat, wordt zelden echt aangegeven wat in de Arabische cultuur deze verschuiving heeft teweeggebracht en hoe. Zonder dit onderwerp echt uit de diepen, kunnen we dit wel concreter maken met korte excursie in een boek waarvan de invloed op de middeleeuwse literatuur onmetelijk moet zijn.

Vertellingen van duizend-en-een-nacht is de naam voor een verzameling verhalen in de vorm van een raamvertelling uit het Midden-Oosten. Sommige van deze verhalen zijn ouder dan de christelijke jaartelling, andere stammen dan weer uit de Middeleeuwen. De kern van deze verhalen is het Perzische boek Hezar-afsana (Duizend mythen, in het Perzisch: هزارافسانه). Lang dacht men dan ook dat de verhalen van Duizend-en-één-nacht van oorsprong Perzisch waren, maar ze blijken nu uit India afkomstig te zijn.

.

Opmerkelijk is te zien hoe in het titelverhaal Duizend en een nacht, het verhaal verteld wordt over de vertelster Scheherazade die in feite geen verhaal heeft tegen de sterke, machtige, viriele koning, maar toch weet te ontkomen dank zij haar vrouwelijke wapen: hetzelfde talige wapen.

Het verhaal gaat dat de koning Sjahriaar door zijn vrouw bedrogen was. Om herhaling te voorkomen besluit hij voortaan elke avond een nieuwe maagd te huwen en haar de volgende ochtend ter dood te brengen. Na enige tijd huwt hij de dochter van zijn grootvizier: Scheherazade. Om aan de executie te ontkomen vertelt zij hem in de huwelijksnacht een verhaal dat nog niet af is. Om te weten hoe het afloopt spaart hij haar. De volgende nacht komt het vervolg, maar ook dat verhaal is niet af. De koning gunt haar nog een nacht. Dit houdt Scheherazade 1001 nachten vol en elke nacht wordt afgesloten met een onvoltooid verhaal. Ondertussen schenkt zij hem enkele kinderen. Wanneer de verhalen uiteindelijk ten einde zijn, is de koning zo van haar gaan houden, dat hij haar gratie schenkt en ze zijn definitieve vrouw mag worden.

De ingenieusiteit waarmee de verhalen aan elkaar gevlochten is werkelijk verbluffend. Eigenlijk is het niet zo dat elke avond een nieuwe verhaal begonnen wordt. Meestal wordt een kwestie ter sprake gebracht in een vorig verhaal wordt uitgewerkt in een nieuw verhaal. Een aantal keer wordt er in een verhaal zelf door een personage een verhaal verteld waarin dan weer een personage het woord neemt.

Met dit tekstueel labyrinth van eindeloze verhalen, waarbij de koning natuurlijk aanvankelijk alleen maar geïnteresseerd is in de erotische passages, krijgt hij tezelfdertijd ook een portie lessen in familiekunde en respect voor het gezin. Scheherazade creëert en talig spel van aantrekking en afstoting, van toegeven en afhouden, net zoals de Spaanse stierenvechter de briesende viervoeter op de knieën krijgt. Uiteindelijk geeft de koning toe omdat hij een nieuwe vorm van liefde geleerd heeft en er een opmerkelijke balans tussen beide geslachten is ontstaan: een beleefde, respectvollere manier van omgaan.