Spelling: Opentaal.org, de gratis officiële spellingslijst

LESMATERIAAL:

• Opentaal.org invulblad V3.0
• Opentaal.org interview TROS Radio, 2009
• Opentaal.org scoreblad in Openoffice (.ods) of in Excel (.xls)

In tegenstelling tot andere (grote?) talen heeft het Nederlands nog steeds geen gratis toegankelijk woordenboek. Wat louter spelling betreft, is er nog altijd Het Groene Boekje (€19,90) en daarvan is er een elektronische versie die €29,90 kost. De spellingsregels die aan het begin van het boekje opgesomd staan, kun je wel gratis consulteren op woordenlijst.org.

Gelukkig is er nu sedert een paar jaar een alternatief: een opensource spellingslijst. De online vrijwilligers van opentaal.org hebben op basis van online samenwerking een woordenlijst opgesteld en die heeft het keurmerk van de Nederlandse Taalunie gekregen. Deze lijst is in digitale vorm gratis te downloaden op de website van opentaal en is tegenwoordig zelfs de standaard spellingslijst die je meekrijg als je de Nederlandse versie van Mozilla of opensource officepakket Openoffice downloadt.

De les over opentaal.org

1. Lesdoelen: er is voor de leerlingen geen enkel excuus meer om teksten af te geven die op de computer geschreven, maar niet op spelling gecontroleerd zijn. Deze les is spelling is een les in attitude: de leerlingen behoren de hulpmiddelen te kennen die er zijn om hun taalvaardigheid in het algemeen en hun kennis van de spelling in het bijzonder te verhogen. De attitude aankweken elke tekst minstens door een goede spellingchecker te halen, is belangrijk. Ook daaruit kun je dingen over spelling bijleren. In traditioneel moedertaalonderwijs wordt de indruk gegeven aan de jonge taalverwervers dat je de spelling van woorden uit het hoofd moet kennen. Dat is zeker niet het geval voor alle woorden. Veel zelf opzoeken is veel bijleren. Dat is precies een groot deel van een ervaringsgerichte aanpak bij taalonderwijs. Niemand heeft gezegd dat dit voldoende is om een leesbare tekst af te leveren, maar de les heeft ook tot doel de leerlingen zelf tot dit besef te doen komen.

2. Instap: als lesinstap kan een losse babbel gebruikt worden over de ervaringen van leerlingen met spellingchecker, hoe dikwijls zij het gebruiken, enzoverder. Het is niet de bedoeling dat de leerkracht hier al pointers gaat geven als een leerling zegt “Sommige correcte woorden kent hij niet en dan kijk ik er niet meer naar.” Verder vragen naar hoe zij aan die spellingssoftware kwamen en of die gratis bij de computer zat, moet leiden tot het punt van het wijzen naar gratis, volledig werkende officepakketten zoals openoffice. Hier kan ook gepost worden naar de leerlingen er zullen er in elke klas zeker een paar zijn die open source kunnen uitleggen. Dit kan nu al gebeuren, leerlingen die op dat moment opletten en naar medeleerlingen luisteren kunnen zo extra scoren in de luistertaak.

3. Werkvormen: een klasgesprek als instap is klassiek, maar ook functioneel in deze context: leerlingen weten al heel wat over spelling en spellingscontroles, dus het is belangrijk om dat te polsen en ervan uit te gaan. Ook is het belangrijk om hier een moment van peer-learning in te voeren: laat een van de leerlingen de anderen uitleggen wat ‘open source’ is. De eigenlijke invulling van de les bestaat uit individuele werktaken voor lezen, luisteren en schrijven die de leerlingen toelaat hun eigen tijdsinvulling te doen. Ook is hier een deel van de taak opzoekingswerk: bij elke taak mogen de leerlingen beroep doen op een woordenboek of eventueel andere naslagwerken.

4. Lesverloop: de taak bestaat zichtbaar uit twee, maar in feite uit drie delen. Het eerste deeltje (p.1-2) is een leestaak over een metatekst, die de geschiedenis van het opentaalproject schetst. Het tweede is een luistergedeelte op basis van het interview in mp3 en moet in principe klassikaal georganiseerd worden. Om te vermijden dan het een opdracht in memoriseren wordt, mag de taak niet blind afgenomen worden. Ofwel met de vragen open en voorbereidingstijd, ofwel kan je de leerlingen toelaten notities te maken tijdens het luisteren. Over de structuur van luisteroefeningen -een complexe kwestie waar weinig reflectie over gebeurt- zal ik later nog een paar aantekeningen proberen maken. Het laatste deeltje is voor een goed deel taalbeschouwend, maar laat een paar open vragen om schrijfvaardigheid te evalueren.

5. Evaluatie: de reden om deze les als eerste te publiceren, is ook dat ze toelaat de evaluatiemethode te illustreren. Voor de meerkeuzevragen wordt telkens bepaald welke deelcompetenties de leerling moet aanspreken om deze vraag correct te beantwoorden. Als een vraag in een luisteroefening nauwkeurig de verschillen in de antwoorden moeten worden gelezen en het onderwerp taalbeschouwelijk is, dan telt deze vraag voor die drie componenten mee. Is het antwoord correct, dan scoort de leerling voor de drie categorieën. Voor de hele taak worden de totaal te behalen punten per deelcompetentie (lezen, luisteren, schrijven, spreken, taalbeschouwing en literatuur) berekend. Op deze manier krijg je een procentueel resultaat voor alle deelcompetenties en dat resultaat kan volgens de belangrijkheid toegekend aan elk competentie een totaalresultaat berekend worden. Met dit rekenblad kun je na de manuele verbetering voor elke leerling gewoon ingeven of de vraag correct of fout beantwoord werd. Een 1 staat voor een correct antwoord, een 0 voor een fout antwoord. Eens voor elke vraag die fout is een 0 werd aangemerkt, worden de resultaten automatisch berekend onderaan het werkblad. Het beste is om een blad per leerling te reserveren, omdat volgende taken daaronder dan kunnen toegevoegd worden. Dat is belangrijk omdat de totaalresultaat kan variëren: eigenlijk zou het totaalresultaat per toets als resultaat moeten gerelativeerd worden: als deze taak 12 punten voor luisteren heeft, maar een volgende slechts 4, is het totaal resultaat van deze leerlingen (voor luisteren) zijn score op 16 en niet een procentueel gemiddelde van scores op de twee luistertaken.