Tag: middeleeuwen

Heiligen en sprookjes: Dimpna en ‘Bonte Pels’

LESMATERIAAL:

LESDOELEN:

  • de intertekstuele verbanden leren leggen
  • het statuut en belang van volksverhalen voor literatuur begrijpen
  • een argument aftoetsen tegen de tekst waarover gesproken wordt
  • een mening over de positie van religie formuleren in een gestructureerde tekst

Nogmaals een les over de volksverhalen, omdat er in mijn gevoel in literatuuronderwijs te veel te nadruk wordt gelegd op de bovenlaag van de middeleeuwse literatuur, de geschreven teksten. Die teksten hebben een beperkt spectrum en tonen enkel de bovenlaag van de maatschappij – de mensen die zich toen literatuur konden permitteren.

De gewone mensen hadden geen toegang tot deze teksten, maar ontwikkeld hun eigen pragmatische narratieven. Pragmatisch betekent hier “met een bepaald doel” en dikwijls waren de verhalen die ontstonden moralistisch van aard en dus geen literatuur van vertier. De analyse van de overgeleverde volksverhalen kan dus een onmiddellijk beeld geven van de angsten, verlangens en situatie van de gewone mensen.

In deze zin poogt bovenstaande les aan te tonen dat de legende van de heilige Dimpna qua historische oorsprong wellicht een middeleeuws-christelijke verwerking van een klassiek topos uit de volksverhalen, het verbod op incest, is. De uitzonderlijke historische marker in deze legende ‘Ierland’ kan enkel duiden op het feit dat dit een verhaal is dat gelanceerd is door een Ierse prediker, of in zijn verering is ontstaan. De oudste beenderen kunnen goed die van de prediker zelf zijn, of daarvoor lang hebben doorgegaan.

Cervantes: Don Quichot (1605) en het einde van de ridderroman

LESMATERIAAL:

Het einde van de ridderroman. Cervantes’ satire maakt een finaal einde aan de middeleeuwse, gecodificeerde ridderroman. De ridder bevindt zich in een wereld waar zijn idealen en daden hooguit belachelijk gevonden worden door de eenvoudige mensen.

Psychologie. In Don Quichote lezen we geen kurkdroog narratieve opeenvolging naar een duidelijk doel. De structuur is bijna circulair: hoe Don Q het ook aanpakt, het resultaat blijft hetzelfde: hij krijgt nog meer klappen. Het verhaal drijft op fascinerende en grappige psychologie van de anti-held Don Q en dat is voor het eerst in de literatuurgeschiedenis. Ook op dit vlak opent Cervantes de weg naar de moderne roman.

Volkstaal. Het meesterwerk is ook een voorbeeld van groeiende belang van de volkstaal in de late 16e-17e eeuw. Andersom is de invloed van Cervantes boek op de Spaanse taal evenmin te onderschatten. Het was immers van bij de publicatie een hit.

jean-rochefort-en-don-quichotte

Lesverloop:

Een korte inleiding over de gefaalde militaire carrière van Cervantes is een mooie aanloop diens uitgangspunt, de clash tussen droom en werkelijkheid, over te brengen. Er kan ook gepeild worden naar de kennis bij de leerlingen van de figuur Don Quichote, hij lijkt in het collectieve geheugen gegrift.

Iedereen weet wel iets over Don Quichote, maar weinigen zullen bovenstaande drie basisfeiten kunnen reproduceren. Ook het prachtige gegeven dat de edelman gek is geworden omdat hij te veel ridderromannetjes heeft gelezen, heeft interessante links naar andere literatuur (Madame Bovary) of andere media. Te veel tv-kijken, gamen, chatten wordt toch ook nog vaak als gevaarlijk afgeschilderd. Of dit nu inderdaad zo is of niet, is een aparte discussie, het is belangrijk dat de leerlingen ontdekken dat dit een culturele metafoor is die al minstens 400 jaar meegaat.

Na de meerkeuzevragen kan dezelfde tekst van het eerste hoofdstuk dienen om een luisteroefening te doen. De luistertekst op librivox.org is een bewerking en een ingekorte versie. De leerlingen houden de tekst erbij en maken aanduidingen over welke stukken weggelaten zijn. Het werkt beter om na een eerste luisterbeurt de leerlingen in groepjes samen te plaatsen, een nieuwe tekst te geven en hun bevinden op die nieuwe tekst aan te brengen.

De resultaten en bevinden kunnen in een volgende les een startpunt bieden om enkele ideeën over bewerkingen van literatuur te behandelen. Er kan ook teruggekoppeld worden op de inleiding en nagegaan worden in welke bewerking zij Don Quichote hebben leren kennen. Of deze vraag kan al deel uitmaken van de taak als schrijfoefening.

Hoorcollege: Herman Pleij over spektakel in de middeleeuwen

LESMATERIAAL:

Aanpak luisteroefening: er zijn twee mogelijke benaderingen. Ten eerste blind, een enkele beluistering terwijl het toegestaan is notitie te nemen; ten tweede open, met de vragen voor en tijdens het luisteren beschikbaar. We willen niet het kortermijngeheugen van de leerlingen testen, het gaat om een oefening in luisterverwerking. Gebruik van het woordenboek behoort zoals steeds, toegestaan te worden.

Niveau: dit is geen eenvoudige luistertekst, vooral ook door het tempo waaraan Pleij spreekt. Daartegenover staat dat het tweede deel heel beeldend en geanimeerd gebracht wordt; met eenzelfde spanning als de toeschouwers van de preek van Van Munster waarover hij spreekt. Door deze spanning en de illustraties, wordt het curciale begrip van de vanitas op basis van ervaring bijgebracht. Doelpubliek is toch 3e graad ASO.

Sprookjes: Roodkapje en de weerwolf

LESMATERIAAL:

Er is in het moderne moedertaalonderwijs zeker aandacht voor de sprookjes. Als het erom gaat een aanknopingspunt te vinden in de leefwereld van de jongeren, dan is dit onderwerp gefundenes fressen. Disney nu wel populairder dan toen ik jong was, zelfs bij oudere tieners. Hiervan wordt echter veel te weinig gebruik gemaakt om de leerlingen iets fundamenteels bij te leren over literatuur, maatschappij, geschiedenis, opvoeding en seksualiteit.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De meeste handboeken vestigen enkel nog de aandacht op de verwerkingsniveau’s, de aanpassingen nagaan tussen verschillende versie en hebben weinig oog voor de tekstfunctie. Soms durft men wel verwijzen naar de seksueel-pedagogische ondertoon van de oorspronkelijke volksverhalen, maar er wordt niet op de tekst gewerkt of aangeduid hoe dat in de tekst verweven zit.

Aan de hand van een vergelijking van het sprookje van Perrault met een middeleeuwse, mondelinge variant, wordt duidelijk dat het oorspronkelijke volksverhaal een duidelijke maatschappelijke functie vervult, terwijl het bij Perrault om amusement gaat. De aanpassingen in het verhaal, met het vervangen van de oorspronkelijke weerwolf (geen dier maar een mens, een man) door een gewone wolf (een dier) op kop, vormen een cruciale breuklijn tussen volksverhaal en ‘literatuur’.

Concrete werkvormen of taakmateriaal voor deze les zijn nog niet beschikbaar. Ik heb wel enkele ideeën, maar die wil ik eerst uitproberen: tekstvergelijking laten maken, verhalen doorvertellen en registreren welke elementen verdwijnen, … Voorlopig enkel een ruw achtergrondartikel voor de leerkracht.