Stembanden knutselen in de klas

We maken dubbelrietfluitjes van drankstrootjes om de stembanden te simuleren.

Het lesdoel is hier tweeledig: 1) ervaren, zien en begrijpen hoe het stemapparaat werkt en 2) stemhebbendheid vs. stemloosheid van klanken begrijpen.

Elk geluid dat we ervaren zijn luchttrillingen die ons trommelvlies bereiken. Die kunnen door eender wat veroorzaakt worden: zelfs wrijven met je handen doet de lucht voldoende trillen voor jou om het te kunnen horen.

Door een punt aan het rietje te snijden het het plat te duwen, ontstaat een dunne opening waardoor de lucht geperst wordt. Omdat de lamellen dun zijn, openen en sluiten ze heel snel, dit heeft te maken met het ontstaat van onder- en bovendruk. De technische achtergrond wordt hier uitgelegd.

Dieren en mensen hebben, in tegenstelling to insecten, een speciaal apparaat voor het maken van geluid: stembanden. Dit zijn niet meer dan twee spiertjes (je kunt ze opspannen) die samen flapperen door de lucht die erdoor stroomt.

Verdere experimenten kunnen zijn: dunnere en dikkere rietjes, plastic en papier, lang en kort. Elke parameter beïnvloedt de klank op een of andere manier.

Dit is meer dan een speeluurtje:

  • kennis, hoe theoretisch ook, vertrekt vanuit de ervaring
  • stemhebbend/stemloos en hoe Nederlands hiermee omgaat, is wat Nederlands van Duits en Engels onderscheid
  • dit onderscheid ligt aan de grond van de meeste spelproblemen in het Nederlands m.b.t. eindmedeklinkers bij beginnende schrijvers en werkwoordspelling bij iedereen.

Translinguïstische homofonie met Kees Torn

Vertaal het laatste woord naar het Engels, en vervang dat woord door het Nederlandse woord dat hetzelfde klinkt. Een leuke oefening om je multilinguïstische brein te trainen.

Vul het laatste woord van de zin aan. “Dat woord is altijd het Engelse semantische equivalent van het laatste woord, maar fonetisch de continuering van de syntax.”

Het lijkt makkelijk, maar als je het probeert zal je zien dat nog best kan tegenvallen.

Kees Torn

Met andere woorden: vertaal het laatste woord naar het Engels, en vervang dat woord door het Nederlandse woord dat hetzelfde klinkt. Een leuke oefening om je multilinguïstische brein te trainen.

Arm Bloedje… krantenbericht uit 1923

Probeer de leesproef zelf uit via deze link.

Deze tekst bevat een heel aantal woorden die wij, honderd jaar later, niet meer gebruiken. Dat hoeft helemaal niet te betekenen dat we ze niet kunnen begrijpen: betekenis ontstaat door context.

Indien gevraagd naar de betekenis van woorden zoals ronken, schabeletter, teenemaal, in een grijs schieten en zonder kruis of duit op zak, zonder de context van het artikel, zal het voor velen moeilijk zijn. In de context van dit bericht over een kind dat van huis is weggelopen, wordt alles wel duidelijk.

Naar welk object is de Damberdstraat vernoemd? Kijk eens op Google maps waar in Brussel die straat ligt en ontdek met welk vervoersmiddel hij gereisd heeft.

We kunnen stilstaan bij het voltooid deelwoord van spijzen, dat net zoals reizen, ons leert dat de stam van zulke werkwoorden /spijz/ en /reiz/ is. We kunnen spreken over de objectvorm in ouder Nederlands: De agent maakt den slaper wakker.

Dan hebben we nog een bijbelse verwijzing en in deze tijd moeten de leerlingen volgens mij in 1 minuut met Google kunnen ontdekken in welk(e) evangelie(s) deze parabel verteld wordt.

Wie de moderne tijd verwijt dat we (tijdens het doomscrollen) veel overvallen worden met reclame, kan in deze afbeelding zien hoe in vroeg 20ste eeuwse kranten de advertenties gewoon tussen de nieuwsberichten kunnen staan.

Billy Collins – Inleiding in de poëzie

Ik vraag hen een gedicht
net zoals een dia
tegen het licht te houden

of een oor te luisteren te leggen op een bijenkorf

Of ik zeg: gooi een muis in een gedicht
en kijk hoe hij zijn weg eruit wriemelt

Of wandel de kamer van een gedicht binnen
en bepotel te muren op zoek naar de lichtknop

Ik wil dat ze waterskiën
over de gedichtsoppervlakte
terwijl ze wuiven
naar de auteursnaam op de kant

Maar al wat ze willen
is het gedicht vastbinden op een stoel
om er een interpretatie uit te martelen

Ze slaan het met de vliegenmepper
om de ware betekenis te vinden.

Het originele gedicht in het Engels, is hier te lezen en het is zelfs geen slecht idee om het Engelse gedicht als een vertaaloefening te gegeven. Er is geen betere manier om dieper op een tekst in te gaan als hem te vertalen. Aanvankelijk lijkt het een voor de hand liggende vertaling, maar het venijn zit ‘m zoals vaak in de staart.

Het is zeker ook een poëtica die voor literatuuronderwijs op school serieus te nemen is: het is gedicht bestaat en genereert enkel betekenis in de lezing. Een gedicht is geen wiskundige formule met een simpel te noteren oplossing.

Het plezier van het lezen is dat het gedicht verschillende betekenissen uitnodigt en we door te spreken over onze leeservaring, de andere kunnen ontmoeten. We leren de ander en onszelf kennen.

Als poëzie op school soms moeilijk ligt, is dat vaak omdat leerlingen dat zelf ook ervaren: spreken over een gedicht, is spreken over jezelf, jouw reactie op deze tekst, jouw associaties bij deze woorden.

Meer over Billy Collins: https://en.wikipedia.org/wiki/Billy_Collins

‘Humans are weird’: memes used as writing and speaking prompts

This lesson uses artwork from Gudim’s Yes, But-Project.

Try out this lesson yourself right now (totally free, I’m buying)

Yes, my phone is in my backpack, but thanks to my wireless earbuds I can still listen to music in class.

These cool little memes highlight the irrationality in human behavior and are based on a simple grammatical structure: I do x , but then I do -x.

The Quizizz interface allows for written or spoken responses, and the demo test here, contains both.